Połączenie farmakoterapii i psychoterapii jest skutecznym sposobem leczenia depresji u większości osób. Niestety u ok. 30% pacjentów nie udaje się uzyskać zadowalającego efektu terapeutycznego – pomimo stosowania kilku schematów farmakoterapii, objawy depresyjne i związane z nimi cierpienie nadal się utrzymują. Szansą dla takich osób jest terapia przy pomocy ketaminy lub esketaminy. Jakie skutki uboczne mogą wystąpić po podaniu tych substancji?
Ketamina – co to za lek?
Ketamina jest mieszaniną 2 enancjomerów – arketaminy i esketaminy. Jest to substancja o działaniu dysocjacyjnym i psychodelicznym, wywołuje wrażenie „oderwania od własnego ciała”, któremu mogą towarzyszyć halucynacje oraz uczucie euforii. Poza tym ketamina wykazuje działanie przeciwbólowe, a w dużych dawkach sedujące i amnestyczne – powoduje niepamięć. Dzięki tym właściwościom w latach 60-tych XX w. znalazła zastosowanie w anestezjologii jako środek znieczulenia ogólnego. Niemal 40 lat później odkryto jej właściwości przeciwdepresyjne i rozpoczęto intensywne badania zastosowania ketaminy także w psychiatrii. W 2019 r. Amerykańska Agencja Żywności i Leków (FDA) zatwierdziła esketaminę w terapii depresji lekoopornej.
Zastosowanie ketaminy w terapii depresji
Ketamina działa na układ glutaminergiczny, aktywując wiele procesów związanych z neuroplastycznością. Sprzyja to tworzeniu nowych połączeń neuronowych, kluczowych dla ustąpienia objawów depresyjnych. Ponadto ketamina wpływa na działanie różnych innych układów neuroprzekaźnikowych, takich jak opioidowy, serotoninergiczny, dopaminergiczny czy noradrenergiczny. Badania pokazują, że efekt terapeutyczny może pojawić się kilka godzin po infuzji, a pierwsza dawka często przynosi szybką ulgę w zakresie zmniejszenia nasilenia objawów depresyjnych, w tym myśli samobójczych. Do uzyskania utrwalonych i stabilnych efektów terapeutycznych, wskazane jest wykonanie serii zabiegów.
Jak wygląda leczenie ketaminą?
W KeyClinic stosujemy optymalny schemat leczenie ketaminą obejmujący 6-krotne podanie leku w infuzjach dożylnych w ciągu 3 tygodni, a następnie kolejne 6 podań w ciągu 3 miesięcy. Równocześnie pacjent powinien kontynuować leczenie doustnymi lekami przeciwdepresyjnymi oraz psychoterapię.
Czy efekty działania ketaminy są bezpieczne?
W warunkach klinicznych ketamina podawana jest pod opieką lekarza, a parametry życiowe pacjenta są monitorowane przez cały czas trwania infuzji. Ponadto do leczenia kwalifikowane są osoby po wykluczeniu przeciwwskazań. Te czynniki sprzyjają wysokiemu bezpieczeństwu terapii. Jednak, jak każdy lek, ketamina może wywołać różne skutki uboczne.
Najczęstszym jest krótkotrwała dysocjacja – podobny do snu stan charakteryzujący się wrażeniem oddzielenia od ciała, unoszenia się, „rozpuszczania się” ciała. Zwykle doznania te pojawiają się w trakcie podawania leku i ustępują po kilku-kilkunastu minutach od zakończenia. Innym skutkiem ubocznym ketaminy o podobnej dynamice występowania są zaburzenia percepcji zmysłowej – wzrokowej, słuchowej, cielesnej. W trakcie infuzji ketaminy mogą pojawiać się także głębokie przeżycia emocjonalne, retrospekcje, przemyślenia egzystencjalne typowe dla doświadczeń psychodelicznych. Wszystkie te doznania – dysocjacyjne i psychodeliczne – mogą wywoływać różne emocje, zarówno spokój, radość, poczucie ukojenia, jak i lęk, niepokój, przerażenie.
W warunkach terapeutycznych wszystkie te stany emocjonalne mogą być wartościowe, jednak bez specjalistycznego wsparcia mogą się okazać trudne do udźwignięcia. Dlatego zarówno w trakcie, jak i po zakończeniu infuzji, zapewniamy wsparcie psychoterapeutyczne.
Jakie są inne skutki uboczne?
Pożądany w anestezjologii poketaminowy efekt sedacji w psychiatrii jest uznawany za działanie niepożądane. Co prawda dawki ketaminy stosowane w leczeniu depresji są mniejsze od tych używanych w znieczuleniu ogólnym, jednak u niektórych pacjentów przez kilka godzin po podaniu może występować senność.
Istotnym działaniem niepożądanym ketaminy jest podwyższenie ciśnienia tętniczego oraz tętna. Parametry te stabilizują się zazwyczaj po upływie 1-2 h od przyjęcia leku. Ich skrupulatne monitorowanie podczas podawania ketaminy pozwala na wczesne zauważenie nieprawidłowości i odpowiednią reakcję. Ze względu na działanie ketaminy na układ sercowo-naczyniowy, niektóre choroby stanowią przeciwwskazanie do leczenia. Należą do nich m.in.: tętniaki, udar mózgu w przeszłości, tętniak aorty lub innych tętnic, choroba wieńcowa, zaburzenia rytmu serca.
Do łagodnych działań niepożądanych ustępujących najczęściej w ciągu kilku godzin po zabiegu należą nudności, bóle głowy, zaburzenia koordynacji.
Wpływ ketaminy na ośrodkowy układ nerwowy i związane z nim zaburzenia percepcji i koordynacji przyczyniają się do przejściowego obniżenia sprawności psychoruchowej. W związku z tym w ciągu 24h po podaniu leku nie należy prowadzić samochodu ani innych pojazdów.
Problemy zdrowotne związane z rekreacyjnym używaniem ketaminy, takie jak uzależnienie, pogorszenie funkcji poznawczych czy zaburzenia układu moczowego, nie są raportowane w badaniach klinicznych zastosowania ketaminy w kontrolowanych warunkach medycznych. Nie stwierdzamy ich również w naszej praktyce klinicznej.
Czy warto zdecydować się na terapię ketaminową?
Choć stosowanie ketaminy w leczeniu depresji nie jest wolne od skutków ubocznych, badania naukowe oraz nasze doświadczenia kliniczne wskazują, że możliwe korzyści wyraźnie przewyższają ryzyko efektów niepożądanych. Terapia z użyciem ketaminy prowadzona przez doświadczonych specjalistów może być przełomową i bezpieczną metodą terapeutyczną dla wielu pacjentów zmagających się z depresją oporną na tradycyjne leczenie.
W KeyClinic (wcześniej KetamineClinic) prowadzimy terapię z użyciem ketaminy od 2021 r., jako pierwsi w Polsce wdrożyliśmy ją w leczeniu ambulatoryjnym. Przeprowadziliśmy ponad 2000 zabiegów u kilkuset pacjentów. Nasi specjaliści mają duże doświadczenie zarówno w kwalifikowaniu do zabiegów, jak i ich prowadzeniu, co przekłada się na skuteczność i bezpieczeństwo leczenia.
