Ketamina to substancja, która od ponad 50 lat jest stosowana w anestezjologii i medycynie ratunkowej. Kilkanaście lat temu rozpoczęto intensywne badania jej potencjału w leczeniu zaburzeń psychicznych. Wyniki tych badań wskazują, że terapia z użyciem ketaminy prowadzona przez doświadczonych specjalistów może być przełomową i bezpieczną metodą terapeutyczną dla wielu pacjentów zmagających się z depresją oporną na tradycyjne leczenie. Jak działa ketamina? Jakie są jej zastosowania i skutki uboczne? Oto wszystko, co warto o niej wiedzieć.
Jakie są zastosowania ketaminy?
Jako środek znieczulający ketamina została użyta po raz pierwszy w latach 60-tych XX w. Okazała się bardzo przydatnym anestetykiem, ponieważ w przeciwieństwie do większości innych środków znieczulenia ogólnego nie powoduje spadku ciśnienia tętniczego i wiąże się z niewielkim ryzykiem zahamowania ośrodka oddechowego w mózgu. Dziś wiemy, że jej działanie na mózg możemy wykorzystać nie tylko do znieczulania, ale także w psychiatrii i neurologii. Terapia ketaminowa znalazła zastosowanie w leczeniu m.in. depresji opornej na doustne leki przeciwdepresyjne czy zespołów przewlekłego bólu. Badania wskazują też na możliwe korzystne działanie ketaminy w zaburzeniach lękowych i związanych z traumą (jak PTSD), szczególnie w połączeniu z ukierunkowaną psychoterapią.
Jak działa ketamina?
Ketamina wpływa na mózg w inny sposób niż tradycyjne leki przeciwdepresyjne. Co prawda obie metody terapeutyczne wiążą się z aktywacją procesów neuroplastyczności, jednak mechanizmy i czas pojawiania się efektu terapeutycznego są różne.
Ketamina wywiera swoje działanie przeciwdepresyjne przede wszystkim poprzez modulację układu glutaminergicznego, który odgrywa kluczową rolę w plastyczności synaptycznej i transmisji neuronalnej. Poprzez blokowanie glutaminergicznych receptorów NMDA na neuronach o działaniu hamującym, ketamina „hamuje hamowanie”, co prowadzi do aktywacji procesów związanych z neuroplastycznością.
Ketamina indukuje wiele zmian molekularnych, na przykład zwiększa poziom mózgowego czynnika neurotroficznego (BDNF). To bardzo ważne działanie, ponieważ BDNF odgrywa fundamentalną rolę regeneracji neuronów i reorganizacji sieci neuronalnych.
Efektem tych procesów jest szybka poprawa funkcjonowania szlaków neuronalnych związanych z regulacją nastroju, co odróżnia ketaminę od tradycyjnych leków przeciwdepresyjnych, których działanie rozwija się w ciągu kilku tygodni.
Czy ketamina jest bezpieczna?
Odpowiedź na to pytanie zależy od okoliczności, w jakich jest stosowana. W warunkach klinicznych, po wykluczeniu przeciwwskazań, pod nadzorem lekarza, który monitoruje parametry życiowe po podaniu, ketamina jest bezpieczna, chociaż oczywiście jak każdy lek – nie jest pozbawiona możliwych działań niepożądanych.
Trzeba pamiętać, że stosowanie ketaminy na własną rękę, w niekontrolowanych warunkach, bez wykluczenia przeciwwskazań, niesie wysokie ryzyko poważnych konsekwencji zarówno w zakresie zdrowia psychicznego, jak i fizycznego.
Jakie skutki uboczne ma ketamina?
Skutki uboczne terapii ketaminowej w warunkach klinicznych są zwykle łagodne i krótkotrwałe. Do najczęstszych należą:
- zaburzenia orientacji – zwykle w trakcie podawania leku, ustępują po kilku minutach od zakończenia podawania leku,
- objawy dysocjacyjne – uczucie oddzielenia od ciała, wrażenie unoszenia się, utrata poczucia granic między sobą a otoczeniem, wrażenie „rozpuszczania się” ciała; zwykle w trakcie podawania leku, ustępują po kilku – kilkunastu minutach od zakończenia podawania leku,
- zniekształcenia percepcyjne – zmiany w postrzeganiu rzeczywistości, odczuwane jako „odrealnienie”; zwykle w trakcie podawania leku, ustępują po kilku – kilkunastu minutach od zakończenia podawania leku,
- zawroty głowy, podwójne widzenie – przejściowe, ustępujące zwykle po kilkunastu – kilkudziesięciu minutach od zakończenia podawania leku,
- podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi i przyspieszenie tętna – przejściowe, ustępujące zwykle po kilkunastu-kilkudziesięciu minutach od zakończenia podawania leku,
- nudności, bóle głowy – ustępują w ciągu kilku godzin po podaniu.
Problemy zdrowotne związane z rekreacyjnym używaniem ketaminy, takie jak uzależnienie, pogorszenie funkcji poznawczych czy zaburzenia układu moczowego, nie są raportowane w badaniach klinicznych zastosowania ketaminy w kontrolowanych warunkach medycznych. Nie stwierdzamy ich również w naszej praktyce klinicznej.
Ketamina a leczenie depresji
W ostatnich latach ketamina jest coraz powszechniej stosowana w leczeniu depresji. Liczne badania wykazały, że ketamina podawana w infuzjach dożylnych prowadzi do zmniejszenia nasilenia objawów depresyjnych, szczególnie u pacjentów, u których standardowe leki przeciwdepresyjne okazały się nieskuteczne. Na ich tle ketamina wyróżnia się szybkością działania – poprawa nastroju może pojawić się już w ciągu kilku godzin od podania. Jednorazowa infuzja rzadko jednak zapewnia długotrwałą poprawę. Do uzyskania utrwalonych i stabilnych efektów terapeutycznych, wskazane jest wykonanie serii zabiegów.
W maksymalizacji korzyści z terapii ketaminą pomaga jednoczesne wdrożenie oddziaływań terapeutycznych. Ketamina wywołuje gwałtowne zmiany w mózgu, szczególnie w obszarach takich jak kora przedczołowa i hipokamp związanych z regulacją emocji, stresem i przetwarzaniem informacji. Otwiera tzw. okno plastyczności, w którym umysł jest bardziej elastyczny i gotowy do wprowadzania zmian. Psychoterapia wspiera pacjenta w zmienianiu utrwalonych schematów myślenia i zachowania oraz wzmacnianiu procesów regulacji emocji.
W KeyClinic (wcześniej KetamineClinic) prowadzimy terapię z użyciem ketaminy od 2021 r., jako pierwsi w Polsce wdrożyliśmy ją w leczeniu ambulatoryjnym. Przeprowadziliśmy ponad 2000 zabiegów u kilkuset pacjentów. Nasi specjaliści mają duże doświadczenie zarówno w kwalifikowaniu do zabiegów, jak i ich prowadzeniu, co przekłada się na skuteczność i bezpieczeństwo leczenia.
