Spektrum autyzmu (ASD)

Diagnoza spektrum autyzmu (Autism Spectrum Disorder, ASD) jest ważnym krokiem w kierunku poprawy jakości życia i codziennego funkcjonowania osób, które przez lata doświadczały trudności niezrozumiałych dla siebie i otoczenia. Spektrum autyzmu wpływa na wiele obszarów życia – w tym na relacje społeczne, komunikację, przetwarzanie bodźców oraz sposób organizowania codziennych aktywności.

Objawy autyzmu często pozostają nierozpoznane, szczególnie wtedy gdy są skutecznie maskowane lub mylone z cechami osobowości i charakteru, takimi jak introwersja, nieśmiałość, potrzeba rutyny, perfekcjonizm czy nadmierna szczerość. Niezdiagnozowany autyzm może prowadzić do utrwalonego obniżenia poczucia własnej wartości, problemów edukacyjnych i trudności z realizacją ról społecznych oraz wtórnych zaburzeń depresyjnych i lękowych.

UMÓW WIZYTĘ

Czym są zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD)?

Spektrum autyzmu (ASD) zaliczane jest do grupy zaburzeń neurorozwojowych, które mają podłoże biologiczne (w dużej mierze genetyczne), a ich objawy ujawniają się we wczesnym dzieciństwie. Nie oznacza to jednak, że diagnoza autyzmu może zostać postawiona tylko w tym okresie. U wielu osób objawy mogą pozostać niezauważone przez otoczenie lub, jak opisano powyżej, być mylnie interpretowane aż do wieku dorosłego. U dorosłych cechy autystyczne mogą być subtelniejsze niż u dzieci, zwłaszcza jeśli osoba nauczyła się maskować swoje trudności lub stosować strategie kompensacyjne.

W kontekście spektrum autyzmu, zgodnie z klasyfikacjami ICD-11 i DSM-5, mówimy o dwóch głównych obszarach trudności:

Trudności w komunikacji i interakcjach społecznych (np. dosłowne rozumienie języka, trudność w odczytywaniu emocji i intencji innych, kłopot z podtrzymywaniem relacji),
Ograniczone, powtarzalne wzorce zachowań, zainteresowań lub aktywności (np. przywiązanie do rutyny, silne zainteresowania tematyczne, nadwrażliwość na bodźce zmysłowe).

Objawy spektrum autyzmu w dorosłości mogą przybierać inną formę niż w dzieciństwie. Wiele osób z niezdiagnozowanym ASD uczy się dostosowywać do oczekiwań społecznych poprzez tzw. maskowanie – czyli świadome lub nieświadome ukrywanie objawów. Może ono polegać na naśladowaniu reakcji innych osób, zapamiętywaniu schematów rozmów, tłumieniu reakcji emocjonalnych czy nadmiernej kontroli swojego zachowania. Takie strategie mogą pozornie pomóc wpasować się w normatywne otoczenie, ale wiążą się z dużym, chronicznym wysiłkiem psychicznym i emocjonalnym. Ciągłe dostosowywanie się do otoczenia bez uwzględnienia własnych potrzeb nierzadko prowadzi do przewlekłego napięcia, zaburzeń lękowych, depresyjnych i wypalenia. W dorosłym życiu objawy ASD mogą też nasilać się w okresach w momentach zwiększonych wymagań społecznych lub zawodowych – np. przy zmianie pracy, rozpoczęciu studiów, założeniu rodziny czy wejściu w nowe relacje.

Jak wygląda diagnoza ASD?

Proces diagnozy ASD składa się z kilku spotkań, w trakcie których psycholog-diagnosta zapoznaje się z historią osoby badanej, wykonuje obserwację kliniczną, ocenia nasilenie objawów obecnie i w przeszłości oraz ich dynamikę na różnych etapach życia. Ważnym elementem jest również diagnostyka różnicowa, a więc weryfikacja innych niż ASD możliwych przyczyn doświadczanych przez pacjenta trudności.

Etapy diagnozy spektrum autyzmu

Wywiad diagnostyczny

Proces diagnostyczny rozpoczyna się wywiadem diagnostycznym, czyli szczegółową rozmową osoby badanej (a jeśli to możliwe, również jej rodziców/opiekunów) z psychologiem-diagnostą lub psychiatrą, która skupiona jest na historii życiowej pacjenta, przebiegu rozwoju, edukacji, relacji społecznych i określaniu trudności doświadczanych na kolejnych etapach życia.

Badania z użyciem specjalistycznych narzędzi diagnostycznych

Po przeprowadzeniu wywiadu diagnostycznego psycholog-diagnosta dobiera zestaw badań – wywiadów, kwestionariuszy czy testów służących dalszemu zrozumieniu trudności i doświadczeń osoby badanej. W naszym ośrodku do diagnozy ASD wykorzystywane są przede wszystkim narzędzia takie jak ADOS-2, ADI-R, MMPI-2, Stanford-Binet 5.

ADOS-2 (Autism Diagnostic Observation Schedule – Second Edition) to jedno z najbardziej uznanych narzędzi diagnostycznych stosowanych w rozpoznawaniu spektrum autyzmu (ASD) u dzieci, młodzieży i dorosłych. Uważany za tzw. „złoty standard” w diagnozie autyzmu ADOS-2 opiera się na półustrukturyzowanej obserwacji zachowań osoby badanej w trakcie wykonywania specjalnie dobranych zadań i interakcji. Procedura pozwala na ocenę kluczowych obszarów funkcjonowania, takich jak komunikacja werbalna i niewerbalna, umiejętności społeczne, wyobraźnia, styl zabawy oraz obecność powtarzalnych, sztywnych zachowań i zainteresowań. Badanie trwa 150min, jest prowadzone przez 2 psychologów – diagnostów.
ADI-R (Autism Diagnostic Interview – Revised) to jedno z kluczowych narzędzi wykorzystywanych w diagnozie spektrum autyzmu (ASD). Wywiad ten opiera się na szczegółowej rozmowie z opiekunem osoby badanej (lub – w przypadku dorosłych – z kimś, kto dobrze zna historię rozwoju danej osoby), koncentrującej się na funkcjonowaniu od wczesnego dzieciństwa aż do chwili obecnej. ADI-R pozwala na ocenę trzech głównych obszarów charakterystycznych dla spektrum autyzmu: jakości interakcji społecznych, jakości komunikacji (zarówno werbalnej, jak i niewerbalnej), oraz występowania ograniczonych, powtarzalnych zachowań i sztywnych wzorców aktywności. Narzędzie to dostarcza informacji o funkcjonowaniu osoby badanej zarówno obecnie, jak i we wczesnym dzieciństwie, co ma kluczowe znaczenie w diagnozie zaburzeń neurorozwojowych. Badanie za pomocą ADI-R trwa około 150 minut.
(MMPI-2) (Minnesocki Wielowymiarowy Inwentarz Osobowości) jest samoopisowym kwestionariuszem służącym ocenie osobowości i jej struktury oraz zdrowia psychicznego osoby badanej, pomagającym zweryfikować współwystępowanie innych zaburzeń psychicznych. Badanie jest przeprowadzane u osób dorosłych, trwa około 120 minut.
Skala inteligencji Stanford-Binet 5 to specjalistyczny, powszechnie stosowany test oceniający zdolności poznawcze oraz inteligencję osoby badanej. Wersja pełna testu składa się z pięciu podskal werbalnych oraz pięciu podskal niewerbalnych, odnoszących się do każdego z badanych czynników poznawczych: rozumowania płynnego, wiedzy, rozumowania ilościowego, przetwarzania wzrokowo-przestrzennego oraz pamięci roboczej. Badanie trwa około 120 minut.

Przekazanie opinii

Ostatnie spotkanie przeznaczone jest na przekazanie osobie badanej sporządzonej przez psychologa-diagnostę opinii pisemnej, zawierającej zebrane w toku diagnozy informacje, wyniki badań i wnioski diagnostyczne. Jest to też czas na omówienie dalszych kroków, rekomendacje terapeutyczne, psychoedukację czy odpowiedzi na pytania osoby badanej.

Informacje dotyczące kosztu procesu diagnostycznego, z uwzględnieniem poszczególnych jego etapów, znajdują się w zakładce CENNIK.

Kiedy warto wykonać diagnozę w kierunku ASD?

Diagnostykę w kierunku ASD warto podjąć, jeśli u dziecka lub osoby dorosłej występują np. trudności z intuicyjnym odczytywaniem intencji i emocji innych ludzi, częste doświadczanie przeciążenia sensorycznego, silna potrzeba rutyny i przewidywalności, zawężone zainteresowania czy trudności z elastycznym reagowaniem na zmiany i adaptacją do codziennych sytuacji.

Osoby z ASD nierzadko są powierzchownie i niesłusznie oceniane jako:

„trudne” – bo nie reagują zgodnie z oczekiwaniami społecznymi, nie dostosowują się elastycznie do reguł grupy, zadają zbyt wiele pytań i mogą mieć trudność z przyjmowaniem perspektywy innych osób,
„sztywne” – bo unikają zmian i nowych sytuacji, są silnie przywiązane do reguł i schematów działania, mają trudność z integracją sprzecznych informacji i akceptacją niejednoznaczności,
„zbyt emocjonalne” – bo intensywnie przeżywają przeciążenie sensoryczne i napięcie społeczne, mogą na nie reagować płaczem, frustracją, wycofaniem,
„niedojrzałe” – bo nie radzą sobie z presją społeczną, mają trudności z dostosowaniem się do norm „dorosłego” zachowania, unikają odpowiedzialności w sytuacjach, które są dla nich zbyt złożone.

Tego typu oceny mogą wzmacniać u osób z ASD frustrację, wstyd, poczucie odrzucenia i niezrozumienia. Dlatego tak ważna jest rzetelna diagnoza i zmiana języka opisu trudności – rozumienie ich nie jako „problemu z osobą”, lecz jako wyniku różnic w przetwarzaniu informacji, bodźców sensorycznych i regulacji emocji.

Rzetelna diagnoza jest pierwszym krokiem do:

zrozumienia swoich (lub dziecka) trudności i doświadczeń
budowania poczucia tożsamości opartego na akceptacji różnorodności,
dostosowania kontekstu życiowego do swoich (lub dziecka) potrzeb
wdrożenia wsparcia terapeutycznego z uwzględnieniem indywidualnego sposobu myślenia, odbierania bodźców i przeżywania emocji.

Wypełnij kwestionariusz AQ – przesiewowy test w kierunku zaburzeń ze spektrum autyzmu, który ocenia nasilenie cech i zachowań typowych dla osób z ASD w takich obszarach jak umiejętności społeczne, komunikacja, wyobraźnia, uwaga.

Dlaczego warto rozpocząć diagnozę w kierunku ADHD w KeyClinic?

Zespół KeyClinic tworzą doświadczeni specjaliści – psycholodzy i psychiatrzy. Prowadzimy kompleksową diagnostykę z wykorzystaniem profesjonalnych narzędzi. Co ważne, nie poprzestajemy na postawieniu diagnozy. Wnioski z procesu diagnostycznego przekuwamy w plan dalszej strategii terapeutycznej uwzględniającej indywidualne potrzeby i kontekst życiowy osoby badanej. Procesy diagnostyczne realizowane w KeyClinic prowadzone są zgodnie z najnowszymi standardami zawartymi w klasyfikacjach ICD-11, DSM-5, a także polskimi i międzynarodowymi wytycznymi.