Depresja to nie tylko obniżony nastrój, ale też zniekształcenie myślenia o sobie i świecie oraz wycofanie z wielu aktywności życiowych i ważnych relacji, co bezpośrednio przyczynia się do znacznego zwiększenia ryzyka samobójczego. Dlatego szybki efekt terapeutyczny obejmujący zarówno poprawę objawową, jak i funkcjonalną, jest niezwykle ważnym aspektem leczenia. Doustne leki przeciwdepresyjne są skuteczne u większości pacjentów, jednak u ok. 30% chorych osób nie dają zadowalających efektów. Poza tym ich działanie przeciwdepresyjne jest odczuwalne dopiero po kilku tygodniach. Substancją, która wykazuje skuteczność w depresji lekoopornej, a efekt terapeutyczny może być odczuwalny już po podaniu pierwszej dawki, jest ketamina. Jak wygląda terapia i na czym polega działanie tego leku?
Ketamina – czym jest i jakie ma właściwości
Ketamina to lek o unikalnym działaniu, który w latach 60-tych XX w. znalazł zastosowanie w anestezjologii. Od kilkunastu lat ketamina jest intensywnie badana i coraz powszechniej stosowana w psychiatrii.
Jej farmakologiczne działanie opiera się głównie na antagonizmie wobec receptora glutaminergicznego NMDA. Ponadto ketamina wpływa na działanie innych rodzajów receptorów, kanałów jonowych oraz układów neuroprzekaźnikowych.
W leczeniu stosowane są dwie formy substancji:
- ketamina racemiczna – mieszanina dwóch enancjomerów: arketaminy i esketaminy. Została zarejestrowana jako środek znieczulający, a w zaburzeniach depresyjnych jest stosowana off-label. Liczne badania potwierdziły, że ketamina wykazuje działanie przeciwdepresyjne u osób, które nie odpowiadają na standardowe farmakologiczne metody leczenia.
- esketamina – zarejestrowana w leczeniu depresji u dorosłych pod postacią aerozolu donosowego. Jest łączona z doustnymi lekami przeciwdepresyjnymi. Wysoka cena preparatu ogranicza możliwość jej stosowania poza programem lekowym działającym w Polsce od 2023 r.
Ketamina a leki doustne w leczeniu depresji
Ketamina i klasyczne doustne leki przeciwdepresyjne działają w inny sposób – zarówno pod względem szybkości, jak i mechanizmu.
W przypadku ketaminy efekt terapeutyczny może pojawić się już po kilku godzinach, a pierwsza dawka często przynosi szybką ulgę w zakresie zmniejszenia nasilenia objawów depresyjnych, w tym myśli samobójczych. Natomiast doustne leki przeciwdepresyjne wymagają kilku tygodni stosowania zanim efekt przeciwdepresyjny będzie odczuwalny.
Ketamina działa na układ glutaminergiczny, co aktywuje wiele procesów związanych z neuroplastycznością. Sprzyja to tworzeniu nowych połączeń neuronowych, kluczowych dla ustąpienia objawów depresyjnych. Z kolei doustne leki przeciwdepresyjne w początkowym etapie powodują zwiększenie aktywności neuroprzekaźników takich jak serotonina czy noradrenalina. To nie przyczynia się jednak bezpośrednio do efektu przeciwdepresyjnego. Właściwe działanie leków doustnych również jest oparte o zwiększenie neuroplastyczności, jednak znacznie wolniej i mniej intensywnie niż ketamina.
W wielu przypadkach najlepsze efekty terapeutyczne może zapewnić połączenie obu metod terapeutycznych.
Skutki uboczne ketaminy
Stosowanie ketaminy, tak jak każdego innego leku, wiąże się z możliwymi skutkami ubocznymi. Najczęściej mają charakter przejściowy – ustępują w ciągu kilku godzin, a niektóre nawet kilkunastu minut, po podaniu leku.
Do najczęstszych należą:
- dysocjacja – uczucie oderwania od własnego ciała
- zaburzenia percepcji zmysłowej i percepcji czasu
- zwiększenie ciśnienia tętniczego oraz tętna
- nudności i wymioty,
- zawroty i bóle głowy,
Przeciwwskazania leczenia ketaminą
Do leczenia ketaminą kwalifikuje lekarz psychiatra, po zebraniu dokładnego wywiadu i przeprowadzeniu badania psychiatrycznego. Elementem kwalifikacji do leczenia jest wykluczenie przeciwwskazań takich jak:
- źle kontrolowane nadciśnienie tętnicze
- choroby serca
- przebycie w przeszłości udaru mózgu
- tętniaki
- zaburzenia psychotyczne
- maniakalny, hipomaniakalny lub mieszany epizod zaburzenia afektywnego dwubiegunowego
Jak wygląda leczenie ketaminą?
Optymalny schemat leczenia ketaminą obejmuje 6 zabiegów w ciągu 3 tygodni oraz fazę podtrzymującą – kolejne 6 zabiegów w ciągu 12 tygodni. W trakcie terapii z użyciem ketaminy zalecana jest kontynuacja ustalonego leczenia doustnego oraz psychoterapia.
Ketamina jest podawana w infuzjach dożylnych, w trakcie których pacjent pozostaje pod indywidualną specjalistyczną opieką, a jego parametry życiowe są monitorowane. W trakcie wlewu zalecana jest pozycja leżąca oraz korzystanie z opaski na oczy i słuchawek, by jak najbardziej zagłębić się w doświadczenie. W maksymalizacji korzyści z terapii ketaminą pomaga jednoczesne wdrożenie oddziaływań terapeutycznych. Psychoterapia pomaga zarówno zrozumieć treści pojawiające się w trakcie doświadczenia, jak i zintegrować spostrzeżenia i wglądy z codziennym życiem.
Doświadczenie ketaminowe
Jest trudne do jednoznacznego opisania, bo może się znacząco różnić u różnych osób. Bywa opisywane przez pacjentów jako „wejście w inny wymiar” czy „stan poza czasem i przestrzenią”. Do najczęstszych doznań należą:
- objawy dysocjacyjne takie jak: uczucie oddzielenia od ciała, wrażenie unoszenia się, dryfowania, zanurzenia w innej rzeczywistości, utrata poczucia granic między sobą a otoczeniem, wrażenie „rozpuszczania się” ciała,
- halucynacje wzrokowe takie jak geometryczne wzory lub ruchome obrazy,
- głębokie uspokojenie i uczucie „rozluźnienia umysłu”,
- uczucie dystansu do problemów życiowych, postrzegania ich z innej perspektywy.
Doznaniom tym może towarzyszyć uczucie radości, błogości lub emocjonalnego uwolnienia, ale mogą też wywołać niepokój, lęk czy poczucie przerażenia. W warunkach terapeutycznych wszystkie te stany emocjonalne mogą być wartościowe, jednak bez specjalistycznego wsparcia mogą się okazać trudne do udźwignięcia. Dlatego zarówno w trakcie, jak i po zakończeniu infuzji zapewniamy wsparcie psychoterapeutyczne.
W KeyClinic (wcześniej KetamineClinic) prowadzimy terapię z użyciem ketaminy od 2021 r., jako pierwsi w Polsce wdrożyliśmy ją w leczeniu ambulatoryjnym. Przeprowadziliśmy ponad 2000 zabiegów u kilkuset pacjentów. Nasi specjaliści mają duże doświadczenie zarówno w kwalifikowaniu do zabiegów, jak i ich prowadzeniu, co przekłada się na skuteczność i bezpieczeństwo leczenia.
